ψυχιατρική

Κλάδος της ιατρικής, που έχει ως αντικείμενο την κλινική μελέτη των ψυχικών νοσημάτων και τη θεραπεία τους. Η ψ. ως επιστήμη είναι σχετικά πρόσφατη, αν και οι ψυχικές διαταραχές ήταν γνωστές από τους αρχαιότατους χρόνους και διάσημοι γιατροί και φιλόσοφοι του παρελθόντος προσπάθησαν να τις ερμηνεύσουν και να τις κατατάξουν. Στον Μεσαίωνα οι ψυχικές διαταραχές αποδίδονταν συχνά σε υπερφυσικές δυνάμεις, όπως τα δαιμόνια, ή σε ουράνιες επιδράσεις, ειδικότερα της σελήνης. Mέχρι τα μέσα του 19ου αι. οι φρενοβλαβείς περιορίζονταν σε ιδρύματα ή, θεωρούμενοι ως εγκληματίες, κλείνονταν σε φυλακές. Μόνο κατά τον 19o αι. διάφοροι μελετητές άρχισαν να εξετάζουν επί επιστημονικής βάσης τις ψυχικές διαταραχές και να επεξεργάζονται μεθόδους διάγνωσης και κατάταξής τους. Στον 20ό αι. η ψ. είχε την προσφορά έξοχων μελετητών, όπως ο Ιβάν Παβλόφ, ο Άντολφ X. Μάγερ και Ζίγκμουντ Φρόιντ*, καθένας από τους οποίους ίδρυσε χωριστές σχολές ψυχολογίας που προσείλκυσαν ένθερμους μαθητές και άξιους συνεχιστές. Σήμερα πιστεύεται ότι τα ψυχικά νοσήματα είναι ορισμένοι τύποι αντίδρασης, προκαλούμενοι από διάφορα αίτια, και συνηθέστερα από συνδυασμό περισσότερων αιτίων, από τα οποία το τελευταίο είναι το αίτιο που προκαλεί την εκδήλωση της κλινικής εικόνας. Και στις καταστάσεις εκείνες κατά τις οποίες το αίτιο έχει εγκατασταθεί, για να εκδηλωθεί η εικόνα της νόσου απαιτούνται και άλλα συναίτια, καθώς και η ύπαρξη ενός προδιαθεσικού ιδιοσυστατικού εδάφους (π.χ. προϊούσα παράλυση). Αυτό γίνεται ακόμα σαφέστερο στη γένεση και στον σχηματισμό των συμπτωμάτων, όπου συμπλέκονται οι πιο διαφορετικοί παράγοντες: έτσι εξηγούνται οι μεγάλες ατομικές διαφορές που συναντώνται στην πράξη. Μπορεί να διακριθούν ενδογενείς και εξωγενείς παράγοντες. Στους πρώτους ανήκουν ιδιοσυστατικά στοιχεία (φυλή, φύλο κ.ά.) ή επίκτητα (ηλικία, συνθήκες διαβίωσης κ.ά.) που προετοιμάζουν το έδαφος και καθορίζουν τον τύπο αντίδρασης. Ακόμα πιο πολυάριθμοι και διαφορετικοί παράγοντες βρίσκονται μεταξύ των εξωγενών αιτίων. Από αυτά έχουν σημασία διάφορες τοξικές ουσίες, από πρακτική άποψη πάνω απ’ όλα το οινόπνευμα, άμεσα υπεύθυνο για διάφορες ψυχωτικές κλινικές εικόνες και έμμεσα συνυπεύθυνος παράγοντας ή κληρονομικό στοιχείο εκφυλιστικών αλλοιώσεων· από θεωρητική άποψη μερικές τοξικές ουσίες (όπως η μεσκαλίνη) με ψυχοτρόπο ενέργεια μεγάλου πειραματικού εδιαφέροντος. Πολλά επίσης γενικότερα νοσήματα, με ποικίλους μηχανισμούς δράσης, όπως επίσης λοιμώξεις με ειδική δράση επί του νευρικού συστήματος, μπορεί να αποτελούν αιτιολογικό παράγοντα, συνήθως όχι ειδικό, των ψυχικών νοσημάτων. Από τους ψυχογενείς παράγοντες σημασία έχουν οξείες συγκινήσεις, που προκαλούν ψυχικά τραύματα, αλλά ακόμα περισσότερο καταστάσεις χρόνιας έντασης, που προκαλούνται από άλυτα προβλήματα ή από αφόρητες κατάστασης της ζωής. Στην εξέλιξη της ψ. πρώτα επικράτησαν απόψεις, που θεωρούσαν τον ασθενή σωματική ουσιαστικά ύπαρξη, στην οποία η ψυχική διαταραχή ήταν έκφραση μιας εγκεφαλικής βλάβης, ανατομικής ή λειτουργικής. Αντίθετα αναπτύχθηκαν οι ονομαζόμενες ψυχογενετικές ιδέες, που ξεκινούν από αντίθετες σκέψεις και κατά τις οποίες η παθολογική ψυχική εκδήλωση δεν θεωρείται πάντα ως εξαρτώμενη από κακώσεις ή αλλοιώσεις του εγκεφάλου, αλλά από μια ψυχική κατάσταση, που μπορεί να είναι αίτιο ή αποτέλεσμα. Η σχηματοποίηση αυτή δεν μπορεί να γίνει αποδεκτή με απόλυτη αυστηρότητα· θα πρέπει να αναφερθούν και μεικτές μορφές, στις οποίες δεν μπορεί να καθοριστεί αν η παθολογική ψυχική εικόνα είναι πρωτοπαθής ή δευτεροπαθής οργανικής πάθησης. Έτσι αναπτύχθηκαν ψυχοσωματικές θεωρίες που, στην ερμηνεία ενός ψυχικού συνδρόμου, συνδυάζουν στοιχεία σωματικής και ψυχικής φύσης. Από συστηματική άποψη μπορούμε να πούμε ότι οι ταξινομήσεις των ψυχικών νοσημάτων, υποχρεωμένες να λαμβάνουν υπόψη αρκετούς παράγοντες, δεν έγιναν με κριτήρια ομοιογένειας, που θα ήταν αναγκαία για μια αυστηρά επιστημονική έκθεση. Με βάση τη δομή τους μπορούμε πάντως να διακρίνουμε τις ψυχονευρώσεις, τις ψυχοπαθητικές προσωπικότητες, τις ψυχώσεις. Οι σχηματικές αυτές διαιρέσεις, και όχι χωρίς τη δυνατότητα ενδιάμεσων καταστάσεων, αντιστοιχούν πάντως σε αρκετά ακριβή χαρακτηριστικά. Ψυχοπαθητικές προσωπικότητες και ψυχονευρώσεις είναι ψυχικές ανωμαλίες, που περιορίζονται σε τομείς της ψυχικής ζωής· αντίθετα, οι ψυχώσεις είναι παθήσεις που πλήττουν ολόκληρη την προσωπικότητα και την καθιστούν ψυχολογικά ακατανόητη. Στο πεδίο της θεραπευτικής, τέλος, κατά τη διάρκεια των τελευταίων 50 ετών, σημειώθηκαν μεγάλες πρόοδοι. Προτού δημιουργηθεί η επιστημονική ψυχιατρική, οι φρενοβλαβείς όχι μόνο δεν αντιμετωπίζονταν ως ασθενείς, αλλά αντίθετα, συχνά υποβάλλονταν σε ποινές, σε βασανιστήρια ή σε βάρβαρες μεθόδους τιμωρίας (περιστρεφόμενη καρέκλα, βουτιές σε νερό κ.ά.) και ενώ κατά τον 19ο αι. η προσοχή των μελετητών ήταν συγκεντρωμένη κυρίως στην προσπάθεια διατύπωσης νόμων που ρύθμιζαν τις υποχερώσεις και τα δικαιώματα της κοινωνίας προς τον φρενοβλαβή, σήμερα, η σύγχρονη ψ. παίρνει όλο και πιο ενεργό ρόλο στη μελέτη και εφαρμογή μέσων ικανών να προλάβουν, να θεραπεύσουν ή να μεταβάλουν την πορεία των ψυχικών νοσημάτων. Μερικά από τα μέσα αυτά, όπως τα ψυχοτρόπα φάρμακα, η ινσουλινοθεραπεία, το ηλεκτροσόκ κ.ά., τείνουν να λύσουν το θεραπευτικό πρόβλημα κατά βιολογικό τρόπο. Εκτός αυτών, η ψυχανάλυση συνέβαλε σημαντικά στην ψυχιατρική μεθοδολογία, ερμηνεύοντας τη γένεση των ψυχονευρώσεων και ανοίγοντας τον δρόμο για την ανάπτυξη της ψυχοθεραπείας. Αριστερά, ιστορική παράσταση των ταξινομήσεων όσων πάσχουν από χρόνιο παραλήρημα. Η ετερογενής ομάδα τους αναγράφεται στο κέντρο. Α) κατά το 19o αι., υιοθετούνται δύο μόνο υποδιαιρέσεις: χρόνιο εξελικτικό παραλήρημα και μονομανίες. Β) 0 Κραίπελιν εισάγει παραπέρα ταξινομήσεις: παρανοειδείς μορφές της πρώιμης άνοιας, συστηματικές παραφρενίες, παράνοια, μυθομανιακές παραφρενίες. Γ) Η γαλλική σχολή διαιρεί το σύνολο σε τομείς, που αντικατοπτρίζουν την ετερογένεια των χρόνιων παραληρημάτων: χρόνιες ψευδαισθητικές ψυχώσεις, σχιζοφρένια, παραλήρημα ερμηνείας, παραλήρημα φαντασίας. Δ) Το, μεγαλύτερο μέρος των σύγχρονων επιστημόνων απλουστεύει την ταξινόμηση σε σχιζοφρένια και παράνοια. Δεξιά, σχέσεις των διάφορων παραγόντων, ιδιοσυστατικών, σωματικών, ψυχικών, περιβάλλοντος κλπ. στη δημιουργία μιας παθολογικής κατάστασης ή ψυχολογικών διαταραχών. Το κτίριο του νέου ψυχιατρικού νοσοκομείο Αττικής (φωτ. ΑΠΕ).

* * *

η, Ν

ιατρ. ιατρική ειδικότητα τής οποίας αντικείμενο είναι η μελέτη και η θεραπεία τών ψυχικών νόσων και τών νόσων τού νευρικού συστήματος οι οποίες παρουσιάζουν συμπτώματα ψυχικού, κυρίως, χαρακτήρα.

[ΕΤΥΜΟΛ. Αντιδάνεια λ., πρβλ. γαλλ. psychiatrie (< ψυχή + ιατρός + -ικός*, -ή). Η λ. μαρτυρείται από το 1874 στον Ιγν. Μοσχάκη].